MATRAKÇI NASUH ‘’Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el Bosnavi’’
Osmanlı tarihinin ‘’Yükselme Dönemi’’, Fatih Sultan Mehmed ile başlar, Sultan II. Bayezid ile sürer ve Yavuz Sultan ile gelişir. Asıl karakterini ise 16.Yüzyılın ilk çeyreğinden sonra kazanır. Bu dönemde, Kanuni Sultan Süleyman’ın parlak zaferlerinin verdiği güçle, Osmanlı İmparatorluğu’nda her alanda doruklara ulaşılır.
Doğum tarihi kesin bilinmese de, Osmanlı tarihinde iz bırakmış, II.Bayezid döneminde yetişmiş, Yavuz Selim ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde yaşamış, Matrakçı Nasuh.
Asıl adi ise ‘’Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el Bosnavi’’.
Hayatı hakkında bilgiler çok azdır. ‘’Bosnavi’’ soyadından Bosna kökenli olduğu anlaşılır. Küçük yaşta saraya alındığı, II.Bayezid zamanında Enderun’da eğitim gördüğü bilinmektedir. Mana ve marifet sahibidir Matrakçı Nasuh. Matematikçidir, silahşördür, sporcudur, felsefecidir, tarihçidir, sanatçıdır, şairdir, hattattır, ressamdır …
Matematikçidir Matrakçı Nasuh. İlk eseri 1517 de kaleme aldığı, ‘’Cemal el-Küttab ve Kemal el-Hüssab’’ adını taşıyan bir matematik kitabıdır. Uzunluk ölçülerini gösteren cetveller hazırlamış, ‘’matraki kafes çarpımı’’ ile bu konuda kendinden sonra gelenlere, matematikçilere önderlik etmiştir.
Tarihçidir Matrakçı Nasûh. 1520 yılında Kanunî Sultan Süleyman’ın emriyle İslam döneminin en önemli kaynaklarından sayılan Muhammed b. Cerir et-Taberi´nin ünlü "Taberi Tarihi"ni “Mecma´el-Tevârîh” adıyla Arapçadan Osmanlıcaya çevirmiştir. Daha sonra, Sadrazam Rüstem Paşa’nın teşvikleriyle bazı ilaveler yaparak "Câmi´el Tevârîh" adıyla yeniden yazmıştır.
Sporcudur Matrakçı Nasuh. Spor alanında asıl ününü, kendi icadı olan ve adının bir parçası haline gelen ‘’Matrak Oyunu’’ndan alır. Şimşir ağacından lobutlarla oynanan bu yakın dövüş oyununu, Kanuni Sultan Süleyman’ın şehzadelerinin 1529 yılındaki sünnet düğünü şenliklerinde icra eder.
Silahşördür Matrakçı Nasuh. Sünnet şenliklerinde kağıttan yürüyen, duvarları nakışlarla süslü, "tekerlekli iki büyük kale dekoru" hazırlar. Karşı karşıya getirdiği kalelerde harp tekniklerini sergilemiştir. Bu gösteri, Kanuni ve tüm izleyenler tarafından takdirle karşılanmıştır.
Mısır´a gitmiş, ünlü silahşörlerle yarışmış, galibiyetlerle dönmüştür. 1529 yılında Mısır dönüşünde ise silahşörlük sanatı üzerine "Tuhfet el-Guzât" (Gazilere Armağan) adlı bir kitap yazmıştır. Harp Sanatlarına ait bu eserinde savaş usullerini, okçuluk, ok atmak, kalkan, topuz, gönder ve at ile temrinleri bilimsel olarak incelemiş, bunları krokilerle göstermiştir.
Matrakçı Nasuh´un her alanda gösterdiği ustalığı karşısında, Kanuni, 1529 tarihli fermanında; Nasuh´un İslam dünyasında ve sanatlarında tek olduğunu, herkesin Nasuh´u "Üstad" ve "Reis" olarak tanımasını, ona saygıda kusur edilmemesini buyurmaktadır.
Şairdir Matrakçı Nasuh. Kaleme aldığı kitapları beyitler ile süsler ve anlatır. Eserlerinde zaman zaman manzum bölümlere yer verir. Özellikle bu dünyanın geçiciliği, ölüm ve ecel temalarının üzerinde durur;
Cihandan ol gider bir gün yerini,
Biri dahi tutar anın yerini,
Hakikat bu cihan bir rehgüzerdir,
Giden gitti, kalan da gidüserdir.
Bir misafirhanedir bu alem, bu halk ehl-i sefer,
Çok ikamet kasdın etme bunda ey dil, kıl hazer.
‘’Her şey
zamanla unutulup gider,
ancak gönülde ve dilde
olan şeyler unutulmaz.’’
Sanatçıdır Matrakçı Nasuh. Eserleri Matrakçı’nın Rönesans sanatçıları ile aynı özelliklere sahip olduğunu göstermektedir. Zaman içinde, tarihi bilgilerde Osmanlı’nın renk ustası, doğunun Leonardo Da Vinci’si olarak da adlandırılmıştır.
Ressamdır Matrakçı Nasuh. Kanuni Sultan Süleyman’ın, 1534-1536 yılları arasındaki İran seferini anlattığı ‘’Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn’’ adlı eserinde, geleneksel kalıplardan kurtulan ve ‘’Osmanlı Manzara Ressamlığı’’ olarak tanımlanan yeni bir sanatsal süreç başlatır. İyi bir şehir gözlemcisidir. Topoğrafik haritalar ile 18.Yüzyıl sonuna kadar süren ‘’topoğrafik resim’’ geleneğini başlatır.
‘’Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn’’ kitabında İstanbul’dan başlayarak Tebriz üzerinden Bağdat’a ve buradan yine Tebriz üzerinden İstanbul’a kadar geçen yol üzerindeki tüm bu menzilleri bir harita gibi belgeler ve resimleri bir kurgu mantığıyla sıralar.
Matrakçı Nasuh, bunu o denli büyük bir sistem ile yapar ki, resimler yan yana konulduğunda, bütün seferi gösteren bir film elde edilir adeta. Resimlemelerinin sanatsal niteliğinden başka, yol boyunca değişen coğrafi koşulları, hayvanları, bitki örtüsü ve mimari özellikleri işleyerek kayıt altına alır.
Hattatdır Matrakçı Nasuh. Kanuni Sultan Süleyman’ın 1538 yılında gerçekleştirdiği Karabuğdan seferini konu alan ‘’Fetihname-i Karabuğdan’’ adlı kitabını kaleme alır. Eserin hattatı da bizzat kendisidir. Nesih yazı stilinde değişiklikler yapmıştır. Osmanlılarda Divani yazı türünün önde gelen isimlerden birisi olmuştur.
Minyatürcüdür Matrakçı Nasuh. Bir renk üstadıdır. Osmanlı tarih yazıcılığında çok önemli yer tutan minyatürlü iki tarih kitabı daha vardır. ‘’Tarih-i Feth-i Şikloş Estergon ve İstol - Belgrad’’ ile ‘’Tarih-i Sultan Bayezid’’. Her iki eserde bizzat Matrakçı Nasuh tarafından kaleme alınmış ve resimlenmiştir.
Doğu seferini anlattığı ‘’Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn’’ eserindeki kara manzaralarının aksine, bu iki eserde güzergaha istinaden deniz manzaraları ve liman görüntülerinin öne çıktığı görülür.
Felsefecidir Matrakçı Nasuh. Osmanlı tarihinin başlangıcından 1551 yılına kadar olan dönemi felsefi yaklaşımla dile getirir eserlerinde.
Matrakçı Nasuh ‘’Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el Bosnavi’’ 1564 yılında izleri ve etkileri günümüze kadar uzanan sayısız eserini geride bırakarak hayata veda eder.
Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Sayın Recep Tayyip Erdoğan'ın himayelerinde Matrakçı Nasuh’u anlamak, anmak ve aktarmak üzere hazırlanan proje kapsamında, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, Topkapı Sarayı Revan Yazması 1272 No’lu Matrakçı Nasuh ‘‘Tarih-i Sultan Bayezid’’ eseri tıpkı basımını ve T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğü İstanbul Devlet Türk Müziği Araştırma ve Uygulama Topluluğu tarafından ‘‘Matrakçı Nasuh’’ anısına özel olarak seslendirilen ‘‘XVI. Yüzyıl Türk Musikisi’’ albümü, PTT Posta ve Telgraf Teşkilatı A.Ş. tarafından hazırlanan ‘’Matrakçı Nasuh’’ özel anı pulu ve UNESCO Türkiye Milli Komisyonu tarafından basımı gerçekleştirilen ‘’16.Yüzyıl Dahisi Matrakçı Nasuh’’ kataloğu değerli kurumların desteği ile projeye kazandırılmıştır.
‘’16.Yüzyıl Dahisi Matrakçı Nasuh’’ projesinin, ‘’Nasuh bin Karagöz bin Abdullah el Bosnavi’’ nin ata toprakları Bosna Hersek’den sefere çıkarak kıtalararası iz bırakacağı inancındayız.
Kültürümüzü ve sanatımızı uluslararası platformlara taşıyacak tarihsel nitelikteki böyle kapsamlı bir projenin gerçekleştirilmesine destek veren, emeği geçen herkese en derin teşekkürlerimizi sunarız.
Beste Gürsu
Küratör